12 Nisan 2016 Salı

Orhun Uygur Devleti ve Maniheizm

742 yılında Çin kaynaklarının Gu-li pey-lo (Adaleti kabul eden reis) olarak kaydettiği Uygur yabgusu kendisinin mensup olduğu Yaġlakar klanının, diğer Uygur boylarına hâkim olmasını sağladı. Nihayet bu bey, Uygur, Karluk ve Basmıllardan oluşan bir koalisyonun başında Doğu Türklerinin son hükümdarı Ozmiş’i Moğol bozkırlarından atmıştır. Bu durum, Gu-li pey-lo’yu bozkır hâkimiyetine götüren ilk adım oldu (Mackerras 1968:1).

Nitekim Chiu T’ang Shu’daki bu duruma ilişkin kayda göre (Batı Türkleri 2007:136):
“Üçüncü yıl (744) Pa-si-mi’lere (Basmıllara) saldırarak mağlup etti ve Ku-to-lu (Kutluk) P’i-kia (bilge) k’üe (kül) kagan unvanını aldı…

Bundan bir süre sonra Karluklar da Uygur kağanı tarafından ortadan kaldırılmış ve bunların doğudaki bir kolu Uygurlara tâbi olmuştur.

Uygurlar bu zamanda kendilerine başşehir olarak, o devirde “Ordu Balıg” denen Yukarı Orhun Nehri üzerinde bulunan “Karabalgasun” şehrini seçmişlerdir. Kutluk Bilge Kül Kagan 747 yılında ölünce yerine oğlu Moyen Çor geçmiş ve kendisine “Tengride Bolmış İl itmiş Bilge Kagan” unvanı verilmiştir.

Moyen Çor zamanında en önemli ilişkiler Çin ile kurulmuştur. Bu sıralarda Çin’de büyük karışıklıkların hüküm sürmekte olduğu görülmektedir. Karluklar tarafından desteklenen Arap kuvvetleri ile Çinliler arasında 751 senesinde Talas’da meydana gelen savaşta, Çinliler ağır bir mağlubiyete uğramışlardı. Böylece Çin’in İpek Yolu’ndaki hâkimiyeti sona ermiş, aynı zamanda bu hadise Tarım bölgesinin Uygurların eline geçmesine sebep olmuştur. Bu dönemde T’ang yönetimini derinden sarsan bir başka olay ise 755 yılında vücuda gelen An Lu-shan isimli bir Çinli generalin isyanıdır.5 Çin bu isyanın bastırılması hususunda Uygurlardan yardım istemiş, isyan bastırılmış ve bunun karşılığında Çin imparatoru öz kızını Moyen Çor kağan ile evlendirmiştir (İzgi 1987:15).
759 senesinde Moyen Çor ölünce kağan olarak yerine oğlu Bögü geçmiştir. Bu kağan döneminde Türkler yeni bir kültür çevresine girmişler, Maniheizm ile tanışmışlardır.

DİPNOTLAR: 
49 Aynı bilgi Liu Mau-Tsai’de de vardır (Doğu Türkleri 2006:321).
50 An Lu-shan, Çin ordusunda önemli bir general idi. 755 yılında taraftarlarıyla birlikte T’ang hükümetine
isyan başlatmış, Çinin iki önemli başkenti olan Ch’ang-an ve Lo-yang şehirlerini ele geçirmişti. Kendisi
757’de öldürülse de ardılları 763 yılına kadar yer yer isyanları sürdürdüler. An Lu-shan isyanının T’ang
yönetiminde sebep olduğu tahribat büyük olmuş, isyanların bastırılması hususunda Çin, Uygur
yardımlarına muhtaç duruma gelmiştir. Bu isyan hakkında tafsilatlı bilgi için şu monografik çalışmaya
bkz. (Pulleyblank 1955). An Lu-shan’ın annesinin Türk, babasının ise Soğdlu olduğu söylenmektedir.
KAYNAK: Türk Tarihinde Maniheizm (VIII-XIII yüzyıllar). Selim KARAKAŞ. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. doktora tezi. Ankara 2010. s. 73-74. 

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder